Douanepalen in Someren-Heide, Budel en Bergeijk

Alle teksten bij de douanepalen zijn van wijlen Co Bieze, Eindhoven. Hij was de kenner bij uitstek van deze palen.
De douanepaal in Someren heeft vele jaren gestaan op het Wilhelminaplein, in de onmiddellijke nabijheid van het gemeentehuis. Dit was niet de plaats, waar de paal oorspronkelijk geplaatst is. De oorspronkelijke plaats, waar deze paal als douanepaal dienst deed, was op de heide buiten het dorp, in de omgeving van het tegenwoordige Someren Heide. In juli 1899 werd deze paal met een mallejan van de heide naar Someren gebracht. In die tijd was het in veel gemeenten de gewoonte, om ter gelegenheid van de inhuldiging van Koningin Wilhelmina een Wilhelminaboom te planten. In Someren kreeg men het lumineuze idee, om de op de heide aanwezige douanepaal naar het dorp te halen, en deze als Wilhelminapaal te op te richten. Men ging er van uit, dat deze paal als monument een langer leven beschoren zou zijn, dan menige Wilhelminaboom.

Men liet de paal door steenhouwer H.Kluytmans uit Eindhoven opknappen en van een inscriptie voorzien, luidende:
HULDE AAN ONZE KONINGIN, 6 sept. 1898 GEMEENTE SOMEREN.

Dank zij de initiatiefnemers, de heren Jan Buskens en Jan Meeuws kunnen we deze douanepaal nog aanschouwen. Als de paal op de heide was blijven staan, dan was er waarschijnlijk -evenals van vele andere palen die destijds in deze gebieden geplaatst zijn- niet veel over gebleven. Bij latere jubilea van Koningin Wilhelmina heeft men op één zijde van de paal een inscriptie aangebracht. t.w.:
HULDE OPT 25ste REGEERINGSJAAR VAN ONZE KONINGIN 6-9-23
HULDE OPT 40ste REGEERINGSJAAR VAN ONZE KONINGIN 6-9-38.


Drie zijden zijn nu van een inscriptie voorzien; de 4e zijde is blanco.

Niet iedereen was tevreden met de nieuwe standplaats van deze ''keijepoal'' (zoals de douanepaal in de volksmond genoemd wordt). De carnavalsvereniging te Someren Heide was niet ingenomen met het feit, dat ''hun'' paal in Someren stond. Dit misnoegen werd herhaaldelijk geuit, door de paal tijdens het carnaval weg te halen uit Someren, en over te brengen naar Someren Heide. De gemeente moest de paal dan terughalen en herplaatsen in Someren. Dit heeft er toe geleid, dat de paal in een formidabele hoeveelheid cement werd geplaatst, zodat het niet meer mogelijk was, de paal weg te halen. Prins Carnaval uit Someren-Heide kwam daarna elk jaar naar Someren, geneigde zijn spijt te betuigen, ''dat onze poal zo ver van ons af staat'' enz.enz. Zo was deze 17e eeuwse paal, die zijn loopbaan begon als douanepaal, en in 1899 gebruikt werd als herinneringspaal, nu geworden tot een hoogtepunt in het camavaleske gebeuren in Someren.

Maar, het verhaal is nog niet uit. In 1994 besloot het gemeentebestuur van Someren, om het plein voor het raadhuis geheel te renoveren. Hierbij moest de voormalige douanepaal uit de grond. Dit was aanleiding om aan de wensen van de carnavalsvereniging in Someren Heide tegemoet te komen. De paal werd alsnog afgestaan aan het genoemde kerkdorp. Een en ander is tijdens de carnavalsviering op 11 februari 1995 geëffectueerd. De paal werd onder veel carnavalesk vertoon opgeladen, en naar Someren Heide overgebracht. Daar pronkt de paal nu midden in het dorp, in de omgeving, waar deze paal omstreeks 1662 werd geplaatst.

Daarmee was de geschiedenis van deze paal nog niet ten einde. Een Jeugdprins van Carnaval vond, dat op de plaats waar deze steen oorspronkelijk gestaan heeft, een monument moest worden opgericht.
Dit is gebeurd in oktober 1997.
Aan een zandweg tussen Someren Heide en Sterksel is een monument geplaatst, waarop een tekst de geschiedenis van deze paal weergeeft.
Op een grote sokkel staat een zwerfkei, die door de bevolking Keijekei wordt genoemd. Zo is Someren Heide dus twee monumenten rijker.
De eerste van de resterende Budelse douanepalen vinden we aan de weg van Budel naar Weert (destijds gelegen in het Overkwartier Gelre). Deze paal is de enige, die nog staat op de plaats, waar hij oorspronkelijk geplaatst is. Deze paal is te vinden aan de Meemortel, kruising Paalstraat. Hij staat 2.50 m boven het maaiveld. Enige jaren geleden kreeg deze paal de gelegenheid, om te tonen hoe sterk hij was. Er reed nl een auto tegenaan. De auto was total loss; de paal bleef onbeschadigd.
Bij alle budelse palen zijn deze bordjes neergezet, goedbedoeld, maar hinderlijk dicht op de paal.
In de 17e eeuw grensde de gemeente Budel aan het zuiden en westen aan het Prinsbisdom Luik en in het oosten aan het Overkwartier Gelre, dat tot de Spaanse en later tot de Oostenrijkse Nederlanden behoorde. Dit dorp was dus aan drie zijden begrensd door ''buitenlands'' gebied.Hierdoor stonden er in Budel meer douanepalen dan in andere grensdorpen. Op alle uitgaande wegen stonden de douanepalen. Deze dus aan de weg naar Weert, het wapenschild verscholen in de coniferen.
Op de Toom, aan de Asbroekweg, niet ver van de gietijzeren grenspaal No. 172 staat de tweede douanepaal. In oktober 1978 werden op de gemeentewerf in Budel twee oude douanepalen teruggevonden. Ze hadden ruim 10 jaar voor oud vuil onder stenen en trottoirbanden gelegen, en waren overwoekerd met onkruid. Eén van deze palen werd op 11 september 1979 geplaatst op de Toom aan de Asbroekweg. Deze paal steekt slechts 2,25 m boven het maaiveld uit.
Het onderstuk was afgebroken; men heeft de paal in een betonnen fundering geplaatst. De plaats, waar deze paal werd herplaatst, is vastgesteld in overleg met de Heemkundekring ''Budel en Cranendonk''.

De douanepalen zijn vierkante arduinen palen. De breedte van het onderste deel, dat in de grond steekt, is 40 cm; het bovenste deel. dat 2,50 m hoog is, is 30 cm breed. De palen zijn voorzien van het wapen van de Admiraliteit van de Maas, bestaande uit twee gekruiste ankers, bedekt door een schild met klemmende leeuw. Boven het schild bevindt zich een kroon. Rechts, links en onder het schild staat een letter ''P''. De betekenis van deze drie P's luidt: ''PUGNO PRO PATRIA hetgeen betekent: Ik vecht voor het vaderland. Als een andere betekenis voor deze drie P's wordt ook vermeld: ''PROPRIA PECUNIA POSUIT', Dit betekent: op eigen kosten gezet. Aangezien de schepen van de V.O.C. in de 17e eeuw in hun vlaggen ook de letters P.P.P. voerden. kan men gevoeglijk aannemen, dat de eerste uitleg de juiste is.
De tweede paal, die op de gemeentewerf werd teruggevonden, is eveneens op 11 september 1979 in overleg met de Heemkundekring herplaatst. Hij staat nu in Budel-Schoot, in de onmiddellijke nabijheid van de Pastoor Lemmensstraat. Ook deze paal was gebroken en moest in beton gezet worden. Hij steekt slechts 2.20 m boven het maaiveld uit.De tegenwoordige locatie is in de onmiddellijke nabijheid van de oorspronkelijke plaats.
Een 4e paal heeft gestaan bij de oude grensovergang van Budel- Schoot naar Hamont, ongeveer 50 meter voor het toenmalige douanekantoor. De weg, waar dit douanekantoor stond, liep vroeger van de grensweg in Budel, via de Zwarteweg in Budel-Schoot, of komende van Budel-Schoot via de Hamontweg naar Hamont. Sinds 1868 is deze grensovergang gesloten. Deze paal is in de tweede wereldoorlog verloren gegaan. De gemeente Budel heeft een goed gelukte replica laten maken, die op 25 januari 1992 is onthuld. Deze paal staat in de onmiddellijke omgeving van de oorspronkelijke standplaats aan .Met deze paal heeft de gemeente Budel het oude aantal van 5 douanepalen weer compleet.
De vijfde Budelse douanepaal staat precies op de grens tussen Nederland en België. Hij is te vinden tussen de gietijzeren grenspalen No’s. 173 en 174. Deze paal is nagenoeg onbeschadigd, en staat plm. 3 meter boven het maaiveld. De oorspronkelijke plaats, waar deze paal gestaan heeft, ligt plm. 30 meter in de richting van grenspaal No. 173. De verplaatsing vond plaats, omdat de juiste standplaats in het bos ligt, waardoor de paal onzichtbaar zou zijn. Hij staat nu bij een duiker in de Rioolbeek. In vroeger tijden liep hier een handelsweg van Budel naar Achel. Deze paal wordt omschreven in het in het gemeentearchief van de gemeente Hamont-Achel aanwezige ''PROCES VERBAL DE I'ARBORNEMENT DE LA LIMITE ENTRE LA COMMUNE DE HAMONT (BELGIQUE) ET CELLES DE BUDEL ET LEENDE (PAYS BAS)''. De omschrijving in genoemd Proces Verbaal luidt: ''Une grande et ancienne borne, fourni par les Pays Bas'' Met deze paal is nog al vreemd omgegaan. De gemeente heeft deze paal bij een bijzondere gelegenheid cadeau gedaan aan de gemeente Maarheeze. Laatstgenoemde gemeente plaatste deze paal aan een weg in de nabijheid van het gemeentehuis in Cranendonk. Toen de weg, waaraan deze paal stond, werd voorzien van een rijwielpad, moest de paal het veld ruimen. Dit was aanleiding om de paal weer terug te geven aan de gemeente Budel. Een en ander was mede een gevolg van de activiteiten van de Heemkundekring ''Budel en Cranendonk'. Deze Kring had zich al eerder beijverd, om deze paal op zijn oorspronkelijke plaats terug te krijgen. In samenwerking met voormelde Kring werd de paal op 8 mei 1981 herplaatst in zijn oude omgeving.